Azbest – właściwości, zagrożenia i bezpieczne usuwanie

Azbest to ogólna nazwa grupy sześciu naturalnie występujących minerałów włóknistych, które charakteryzują się wyjątkową odpornością na ogień, wysokie temperatury, chemikalia i ścieranie, a także elastycznością włókien. Ze względu na te właściwości, azbest przez dziesięciolecia był uznawany za idealny materiał budowlany i izolacyjny, wykorzystywany m.in. w pokryciach dachowych, rurach kanalizacyjnych, przewodach wentylacyjnych, płytach elewacyjnych, farbach, uszczelkach i materiałach ogniochronnych.

Najczęściej stosowanym typem był azbest chryzotylowy (biały), który znalazł szerokie zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym, przemysłowym i infrastrukturalnym. W Polsce największe nasilenie jego użycia przypadało na lata 60., 70. i 80. XX wieku, kiedy to azbest cementowy był powszechnie wykorzystywany do produkcji eternitu – materiału służącego do budowy dachów i elewacji.

Z perspektywy ówczesnych potrzeb, był to materiał tani, łatwy w produkcji i wyjątkowo trwały – azbestowe pokrycia dachowe potrafią przetrwać 30–50 lat, zachowując odporność na czynniki atmosferyczne. Jednak wraz z upływem czasu i rozwojem nauki ujawniono dramatyczne konsekwencje zdrowotne związane z jego stosowaniem, co doprowadziło do wprowadzenia zakazów użycia i obowiązku usuwania wyrobów zawierających azbest.

Dlaczego azbest jest niebezpieczny?

Włókna azbestowe, choć mikroskopijne, mają strukturę igiełkowatą i są niezwykle trwałe biologicznie. Gdy zostają uwolnione do powietrza – np. podczas łamania, cięcia, szlifowania lub naturalnego zużywania się azbestu – mogą być wdychane do płuc, gdzie osadzają się i pozostają na całe życie, wywołując szereg poważnych chorób, często rozwijających się dopiero po 20–40 latach.

Do najczęstszych chorób azbestozależnych należą:

• Pylica azbestowa (azbestoza) – przewlekła choroba płuc prowadząca do ich włóknienia i niewydolności oddechowej.
• Rak płuc – występuje kilkukrotnie częściej u osób narażonych na kontakt z azbestem, szczególnie u palaczy.
• Mezotelioma – bardzo agresywny nowotwór opłucnej, otrzewnej lub osierdzia, który praktycznie nie występuje u osób bez kontaktu z azbestem.
• Przewlekłe zapalenie opłucnej i inne zmiany bliznowate w płucach – utrudniające oddychanie i obniżające jakość życia.

Nie ma bezpiecznego poziomu narażenia na azbest – nawet pojedyncze, niewielkie włókna mogą przyczynić się do rozwoju poważnych schorzeń. Co gorsza, nie widać ich gołym okiem, nie mają zapachu ani smaku, co sprawia, że ludzie nieświadomie narażają się na ich działanie przez dziesięciolecia.

Gdzie znajduje się azbest i jak go rozpoznać?

Najwięcej wyrobów zawierających azbest znajduje się w starszym budownictwie, szczególnie z okresu PRL-u. Do najczęstszych zastosowań należą:

• Pokrycia dachowe z eternitu – najpowszechniejsza forma, występująca w formie falistych płyt cementowo-azbestowych.
• Płyty elewacyjne i osłonowe – montowane na zewnętrznych ścianach budynków.
• Rury wodociągowe i kanalizacyjne – szczególnie w instalacjach przemysłowych.
• Izolacje cieplne i ogniochronne – np. wokół rur, kotłów i pieców.
• Kleje, zaprawy, farby i masy uszczelniające – w starszych budynkach i obiektach przemysłowych.
• Skrzynki elektryczne, panele sufitowe, wykładziny podłogowe – w postaci komponentów wewnętrznych.

Wizualne rozpoznanie azbestu nie jest łatwe – wiele wyrobów przypomina inne materiały budowlane. Dlatego, aby potwierdzić jego obecność, konieczne jest badanie laboratoryjne próbki. Tylko specjalistyczne laboratoria dysponują mikroskopami elektronowymi zdolnymi do identyfikacji włókien azbestowych.

Obowiązek usunięcia azbestu w Polsce

W Polsce obowiązuje Program Oczyszczania Kraju z Azbestu, którego celem jest całkowita eliminacja wyrobów zawierających azbest do 2032 roku. Właściciele nieruchomości, którzy posiadają dachy lub inne elementy zawierające azbest, są zobowiązani do ich usunięcia i utylizacji w sposób bezpieczny i zgodny z przepisami.

Najważniejsze obowiązki właściciela obejmują:

• Spisanie inwentaryzacji azbestu – każda gmina prowadzi ewidencję obiektów z wyrobami azbestowymi.
• Złożenie zgłoszenia do urzędu gminy – przed rozpoczęciem prac rozbiórkowych.
• Zatrudnienie specjalistycznej firmy – tylko podmioty posiadające stosowne uprawnienia i certyfikaty mogą legalnie demontować azbest.
• Transport na składowisko odpadów niebezpiecznych – azbest nie może trafić do zwykłego kontenera ani na wysypisko komunalne.
• Dokumentacja usunięcia – właściciel musi przechowywać potwierdzenie wykonanych prac.

Warto dodać, że demontaż azbestu nie może być prowadzony na własną rękę, nawet jeśli płyty nie są uszkodzone. Grozi to nie tylko skażeniem środowiska, ale i surowymi karami administracyjnymi.

Dofinansowanie usuwania azbestu

Dzięki wsparciu z programów rządowych oraz środków unijnych, właściciele nieruchomości mogą uzyskać całkowite lub częściowe dofinansowanie do kosztów związanych z:

• Demontażem płyt azbestowych
• Transportem i unieszkodliwieniem odpadów
• Zakupem nowego pokrycia dachowego

Wnioski o dofinansowanie należy składać w urzędzie gminy lub za pośrednictwem wojewódzkich funduszy ochrony środowiska. W wielu przypadkach dostępne są także dodatkowe programy regionalne – szczególnie na terenach wiejskich i w gminach objętych ochroną środowiska.

Otrzymanie dotacji jest możliwe pod warunkiem:

• posiadania aktualnej inwentaryzacji wyrobów zawierających azbest,
• złożenia odpowiedniego wniosku w terminie wskazanym przez gminę,
• współpracy z firmą wpisaną do Rejestru podmiotów uprawnionych do usuwania azbestu.

Jak wygląda bezpieczne usuwanie azbestu?

Proces usuwania azbestu musi być prowadzony z zachowaniem ścisłych procedur BHP. Firma wykonująca prace jest zobowiązana do:

• Zabezpieczenia terenu robót – oznakowania strefy zagrożenia i odizolowania jej od osób postronnych.
• Stosowania specjalistycznego sprzętu ochronnego – kombinezonów, masek z filtrami P3, rękawic i okularów ochronnych.
• Spryskiwania płyt wodą lub preparatem wiążącym pył – aby zminimalizować unoszenie się włókien w powietrzu.
• Demontażu płyt bez ich łamania i cięcia – każde mechaniczne uszkodzenie zwiększa ryzyko uwolnienia włókien.
• Pakowania materiału w folię HDPE i oznakowanie jako odpad niebezpieczny.
• Transportu na specjalistyczne składowisko – zgodnie z Kartą Przekazania Odpadu.

Cały proces kończy się wydaniem zaświadczenia o wykonaniu usługi, które właściciel powinien zachować do ewentualnych kontroli lub sprzedaży nieruchomości.

Alternatywy dla azbestu – czym go zastąpić?

Po usunięciu pokrycia dachowego z azbestu, inwestorzy najczęściej decydują się na:

• Blachodachówkę – lekka, trwała i dostępna w wielu kolorach. Dobra alternatywa dla eternitu, szczególnie na dachach o lekkiej konstrukcji.
• Dachówkę ceramiczną lub betonową – bardziej estetyczna i trwała, ale cięższa. Wymaga wzmocnionej konstrukcji dachu.
• Płyty cementowo-włóknowe bez azbestu – wyglądają podobnie do dawnych płyt azbestowych, ale są całkowicie bezpieczne.
• Pokrycia bitumiczne – miękkie, dobrze tłumiące hałas, dostępne jako gonty lub maty.

Wybór materiału zależy od budżetu, lokalnych warunków atmosferycznych oraz konstrukcji dachowej. Ważne, by nowy materiał był certyfikowany, bezpieczny i trwały, a jego montaż wykonany zgodnie ze sztuką budowlaną.